Framing in verkiezingstijd: 5 vragen over framing aan dé framing-experts
Woensdag 22 november is het weer zover: de Tweede Kamerverkiezingen. Zet politiek Nederland ook nu weer volop in op framing om de publieke opinie te sturen en te beïnvloeden? Onze collega Myra Zweers vertelt je meer over dit onderwerp en zet de belangrijkste highlights uit de podcast met framingspecialist Sarah Gagestein en communicatie-expert Lars Duursma voor je op een rijtje.
6 november 2023
Stikstof, ‘linkse wolk’, ‘nepnieuws’, ‘filesubsidie’, ‘plofkip’, ‘#MeToo’. Het zijn allemaal voorbeelden van framing. Oftewel taalgebruik dat positieve of (vaker) negatieve associaties oproept om mensen te beïnvloeden. Tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen voorjaar vlogen de frames zoals ‘stikstof’, ‘nepnieuws’ en ‘stilstandbus’ je namelijk letterlijk om de oren. Het lijkt bijna onmogelijk voor partijen om zonder frames hun politieke standpunten overtuigend te brengen. Maar hoe zorg je ervoor dat je gewapend bent tegen al dit politieke framing-geweld? Hoe kun je frames beter herkennen?
Zeg je politiek dan zeg je framing. ‘Linkse wolk’, ‘nepnieuws’, ‘linkse hobby’s’, ‘filesubsidie’, ‘plofkip’. Het zijn allemaal voorbeelden van framing. Oftewel taalgebruik dat positieve of (vaker) negatieve associaties oproept om mensen te beïnvloeden. Niet alleen de politiek of media maakt handig gebruik van framing (ook een frame!). Volgens de experts bestaan neutrale boodschappen niet, we framen allemaal. Bewust of onbewust. Framing gaat over hoe je de inhoud van je boodschap overbrengt in woord of beeld. Dat heeft gevolgen voor hoe we die feiten interpreteren en wegen. Daarom is het ook zo belangrijk om je bewust te zijn van dit soort taalgebruik en de manier waarop informatie wordt gepresenteerd. Pas als je frames herkent, kun je ergens kritisch over oordelen.
Luister naar de podcast
Luister naar ons politieke tweeluik over framing met framing-specialist Sarah Gagestein en communicatie-expert Lars Duursma:
– Luister naar deel 1
– Luister naar deel 2
Waar komt framing vandaan en is iedereen vatbaar voor framing?
Als ik Google of ChatGPT vraag waar framing vandaan komt, krijg ik veel verschillende antwoorden. In ieder geval is het duidelijk dat met taal ook framing begon. Neutrale taal bestaat dus niet. En welke woorden je (bewust of onbewust) kiest en welke niet heeft nu eenmaal invloed, of je wil of niet. Een frame is slechts één perspectief, één blik op de werkelijkheid. Iedereen, (ja, jij ook!) is volgens Lars en Sarah net zo vatbaar voor frames of complottheorieën als ieder ander, ook al denk je misschien zelf van niet. Zelfs als je alles kent en weet over framing-technieken.
Sarah: “Mensen die ergens meer van weten zullen minder snel vatbaar zijn voor een heel goed verhaal, maar over de meeste dingen weten we gewoon niet zoveel. Daar zijn er gewoon teveel onderwerpen voor. Als je denkt alles te weten in je eigen vakgebied of onderwerp heb je er misschien niet zo’n last van, of je zit al vuistdiep in je eigen frame.”
Lars: “We kiezen allemaal woorden op een bepaalde manier om onszelf of anderen er beter bij te laten voelen. Heel vaak is dat zelfs onbewust. Dat is dus niet typisch iets wat alleen door de politiek gedaan wordt.”
Lars: “Ik denk dat de meeste mensen het stikstofverhaalniet precies begrijpen. Dat maakt ons uiteindelijk ook vatbaarder voor frames in dat debat. Eigenlijk heeft de coalitie de laatste jaren niet gecommuniceerd over stikstof [ red.: in tegenstelling tot BBB]. Daar is nooit een begrijpelijk verhaal tegenover gezet. En mensen zijn toch geneigd om het meest begrijpelijke verhaal te geloven.”
Sarah: “Als je [over een specifiek onderwerp] níet communiceert dan kom je uiteindelijk in campagnetijd wel in de problemen, want je weet dat het in campagnetijd over stikstof gaat.”
Is framing altijd negatief?
“Framing gaat om meer dan alleen begrijpen hoe frames werken,” aldus Lars en Sarah. Het gaat er ook om hoe je er je voordeel mee kunt doen en hoe je framing kan toepassen. En dat hoeft volgens hen zeker niet altijd iets negatiefs te zijn. Toch wordt framing volgens hen vaker en onterecht geassocieerd met manipulatie of de halve waarheid vertellen dan met iets positiefs.
Lars: “Ik werk veel met de Europese Commissie. Ik probeer hen te helpen om woorden zo te kiezen dat mensen wat voelen bij beleid, want beleid is van zichzelf vaak heel abstract en vaag. Dus in plaats van ‘dit beleid leidt tot 100.000 nieuwe banen’ kun je beter zeggen ‘100.000 mensen die werk krijgen’.”
Sarah: “Mensen denken vaak dat Lars en ik bezig zijn met het adviseren van allerlei ‘engerds’. Maar het zijn over het algemeen juist mensen die wél iets belangrijks te melden hebben maar zodanig verstrikt raken in de nuances van al die inhoud en al die mitsen en maren, dat het gewoon niet overkomt! Zij moeten concurreren met ‘keukentafelgemopper’, de criticasters van dat beleid. Die zijn er als de kippen bij om daar een heel consistent en makkelijk verhaal met duidelijke slechteriken en slachtoffers van te maken. Daar communiceer je dan bijna niet meer tegenop.”
Hoe ontstaat een frame?
Heel vaak is er al een frame, menen de experts, zonder dat mensen het doorhebben. Dat komt volgens hen omdat het heel vaak gewoon lekker in het gehoor ligt. Een groep mensen hoort dat en gaan elkaar napraten.
Lars: “Een frame ontstaat zelden tijdens een brainstormsessie. Heel vaak is ‘ie er al. De meest effectieve frames zijn niet de frames die totaal opnieuw bedacht worden, maar die heel erg aansluiten bij een gevoel dat er al heerst. De termen heeft Trump bedacht, maar het sentiment eronder was al aanwezig.”
Sarah: “Als je gaat ontwerpen vanuit het luchtledige dan komt het meestal niet goed. Wat wij ook altijd doen is eerst ophalen welke framing-dynamiek er al is. Wat kunnen we gebruiken en wat is gevaarlijk? Waar moet je vandaan blijven? En welk sentiment wil je vooral niet triggeren?”
Wat is de impact van politieke framing?
Volgens Lars kunnen mensen door framing het vertrouwen in de politiek helemaal kwijtraken. Denk bijvoorbeeld aan de Capitoolbestorming in Amerika, het resultaat van negatief sturende framing. Maar framing kan juist ook zorgen voor een toename van vertrouwen in één specifieke partij, zoals bij de verkiezingswinst van BBB. “Iedereen heeft bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart 2023 heel hard geframed,” stellen Sarah en Lars. De een alleen wat succesvoller dan de ander. Maar:
Sarah: “Je kan wél zien welke frames er zijn. Je kan zien welke herkauwd worden, maar welke impact die frames vervolgens op mensen in het stemhokje hebben, is een ander verhaal. Daar kom je niet zomaar bij.”
Bij de aankomende verkiezingen voor de Tweede Kamer is de verwachting dat er opnieuw veel frames in het nieuws komen. Onderaan deze blog vind je tips om deze te kunnen herkennen.
Is de manier van framing nu anders dan vroeger?
Framing is volgens Sarah en Lars al zo oud als de mensheid. Maar er is volgens hen wel méér aandacht voor dan vroeger. Je hoort het begrip ook zelf steeds vaker voorbijkomen. Volgens de experts kun je geen e-mail versturen of uitspraak doen of iemand zegt wel ‘dat is een frame’, of dat is een bepaald narratief in een discussie. Framing wordt veelvuldig ingezet als politieke communicatietactiek om stemmen te winnen en aanhangers te trekken. En een frame of narratief is dan zelden positief. Termen worden volgens beiden heel snel uit hun verband gerukt en ergens opgeplakt.
Sarah: “Meestal als mensen bedoelen ‘ik ben het er niet mee eens’, is iets een frame. Als ze het er wel mee eens zijn is het géén frame. Dan is het gewoon de keiharde objectieve waarheid. Een frame wordt ook pas zichtbaar als mensen zich ertegen gaan verzetten.”
Lars: “Het ‘narratief’ (oftewel: het verhaal) is een heel valide term om te beschrijven wat er gebeurt. Maar op een gegeven moment wordt dat overgenomen en heeft iedereen het er ineens over: ‘dat is jullie narratief’, ‘dat is het verkeerde narratief’, of ‘dit is het Rutte-narratief’ en wordt dat als label erop geplakt. Kijk daar wel mee uit, want het is soms ook een manier om geen inhoudelijke discussie meer te hoeven voeren als je heel snel een labeltje op iets plakt. En dan zegt ‘dat is een narratief, dat is een frame’, dus hoeven we het er niet meer over te hebben.”
Hoe herken je politieke framing?
Met deze 6 tips weet je beter of een politicus een feit, een mening of onwaarheid vertelt:
1. Herken emotioneel geladen taal
Let op woorden en zinnen die aandacht trekken en sterke emoties oproepen. Denk aan woorden zoals crisis, gevaar, ramp, redding, bescherming, slachtoffer, onrecht, verzet, overwinning, verraad enzovoorts.
Voorbeeld: ‘We moeten onze waarden beschermen’, ‘De mensen zijn slachtoffers van beleid’, ‘Dit is verraad aan het volk’.
2. Zoek naar generalisaties en overdrijvingen die mensen gebruiken om bepaalde standpunten te versterken.
Let op uitspraken zoals iedereen, altijd/iedere keer/nooit, het ergste, meest/minst, enige, ergste, absoluut, niemand, alles, geen enkele enzovoort. Deze woorden simplificeren en polariseren vaak de werkelijkheid.
Voorbeeld: ‘Ze luisteren nooit naar het volk’, ‘Dit is de enige partij die echt om onze belangen geeft’, ‘Dit is absoluut een briljant plan’, ‘Geen enkele partij heeft ooit zoiets gedaan’.
3. Analyseer de bron van informatie
Onderzoek de achtergrond en politieke voorkeuren van de bron van de informatie. Politieke overtuigingen en voorkeuren van een bron zoals bijvoorbeeld mediaorganisaties, individuele journalisten en politici kunnen allemaal bewust of onbewust ‘gekleurde’ informatie presenteren.
Voorbeeld: Nieuwsartikel over belastingbeleid:
Bron 1 (liberaal georiënteerde nieuwssite): “Belastingverlaging stimuleert economische groei en zorgt voor meer banen.”
Bron 2 (progressief georiënteerde nieuwssite): “Belastingverlagingen bevoordelen de rijken en verergeren inkomensongelijkheid.”
4. Let op de volgorde van informatie
De volgorde waarin informatie wordt gepresenteerd, kan de perceptie van een verhaal beïnvloeden. Let op welke informatie als eerste wordt gegeven en welke als laatste, omdat dit kan leiden tot verschillende interpretaties.
Voorbeeld als de positieve impact eerst wordt benadrukt: ‘ Dankzij ons beleid zijn de werkloosheidscijfers gedaald en de economie gegroeid”. Of als er eerst een verklarende context wordt gegeven: ‘Voordat we de kritiek bespreken, wil ik eerst de achtergrond van deze kwestie schetsen’. Of juist als laatste een emotioneel beroep doen: ‘Laten we nu stilstaan bij de persoonlijke verhalen die aantonen waarom dit beleid nodig is’.
5. Zoek naar framing-woorden
Er zijn bepaalde woorden die kunnen wijzen op specifieke framing, zoals belastingverlichting versus belastingverhoging. Beide beschrijven ze hetzelfde beleid maar geven verschillende perspectieven. Andere framingwoorden zijn investering versus uitgaven, keuzevrijheid versus beperking, hervorming versus afbraak, innovatie versus risico, villasubsidie versus hypotheekrenteaftrek enzovoort.
Voorbeeld: Een verandering in beleid kan worden gepresenteerd als een hervorming om positieve verandering te suggereren, of juist als afbraak om angst voor negatieve gevolgen te genereren. Of een beleidsmaatregel kan worden geframed als het vergroten van ‘keuzevrijheid’ om positieve associaties met vrijheid en autonomie te creëren, of juist als ‘beperking’ om zorgen over verlies van controle te benadrukken.
6. Vergelijk meerdere bronnen
Voor een gebalanceerd beeld, is het belangrijk om informatie van verschillende bronnen/perspectieven te raadplegen. Daardoor kun je politieke framing beter herkennen.
Voorbeeldvraag: Tot welke politieke partij, groep of ideologie behoort de bron? Wat waren de eerdere standpunten. Zijn er misschien financiële of andere belangen die de berichtgeving van de bron kunnen beïnvloeden of heeft de bron aantoonbare expertise met het onderwerp?
Koffie drinken?
Wil je meer weten over politieke framing? Neem telefonisch of via het contactformulier contact met ons op.
